Metoda Montessori w praktyce. Na czym polega?

Coraz więcej przedszkoli oraz szkół w Polsce opiera swój system pracy na metodzie Marii Montessori. Takie placówki można znaleźć nie tylko w dużych miastach, ale i w mniejszych miejscowościach. Na czym właściwie polega ta metoda? Z czego wynika jej wyjątkowość? Czy można wykorzystywać ją także w samodzielnej w pracy z dzieckiem w domu?

Maria Montessori – wyjątkowy pedagog

Maria Montessori była lekarką i pedagogiem we Włoszech. Nie należała do zwolenników tradycyjnych metod wychowania i nauki, które bazowały na dyscyplinie i bezwzględnym posłuszeństwie, unieruchamiały dzieci w ławkach i tłumiły ich naturalną ciekawość. Dlatego wypracowała własną metodę nauczania, której celem był swobodny i wszechstronny rozwój dzieci oparty o naturalne etapy rozwoju i zainteresowania dziecka. W 1907 roku otworzyła własną placówkę, Casa Dei Bambini, w pełni bazującą na jej założeniach i metodach. I chociaż początkowo skupiała się na dzieciach z różnymi niepełnosprawnościami, szybko doszła do wniosku, że nowy sposób nauczania jest także korzystny dla uczniów zdrowych i w pełni sprawnych.

Metoda Montessori – na czym polega? Jakie są jej główne założenia?

Główne założenia metody Marii Montessori to:

Brak systemu kar i nagród, w tym oceniania

Metoda stawia nacisk na wolność dziecka a także wykształcenie wewnętrznej motywacji do nauki oraz samokontroli. Zdyscyplinowanie jednostki nie wynika tutaj z lęku przed karą, lecz z wewnętrznej, naturalnej potrzeby rozwoju.

Stworzenie atmosfery przyjaźni i koleżeństwa

W metodzie Montessori nie ma miejsca na rywalizację miedzy dziećmi. Uczą się one wzajemnie od siebie, wspierają się i pomagają sobie nawzajem. Dzieci same decydują, gdzie, czego i jak długą chcą się uczyć w danym momencie. Mogą swobodnie poruszać się po sali. Pracują indywidualnie lub w małych grupach.

W grupie lub w klasie znajdują się dzieci w różnym wieku, z trzech kolejnych roczników

Dzieci uczą się w swoim własnym tempie, a program nauczania jest zindywidualizowany, ponieważ każde dziecko jest inne i ma inne potrzeby, zdolności i zainteresowania. Metody nauczania są dostosowane do ich wieku. W przedszkolu i w młodszych klasach dominują działania konkretne i praktyczne, w starszych zaś kładzie się nacisk na myślenie abstrakcyjne.

Nauczyciel ma za zadanie wspierać, pomagać i udostępniać odpowiednie pomoce dydaktyczne swoim uczniom

Głównym zadaniem nauczyciela jest podążanie za dzieckiem i pomaganie mu w odkrywaniu i rozwijaniu swoich indywidualnych uzdolnień. Jest przewodnikiem, nie ocenia, nie krytykuje oraz nie ponagla dzieci.

Uporządkowanie i brak przypadkowości.

W miejscu nauki dziecka powinien panować porządek, a każdy przedmiot ma wyznaczone stałe miejsce. Do dyspozycji dzieci są też specjalne pomoce dydaktyczne, dobrane w bardzo przemyślany sposób, tak aby przyciągać uwagę uczniów oraz umożliwić im podejmowanie wielu zróżnicowanych aktywności. Na etapie przedszkola montessoriańskie pomoce zastępują w większości typowe zabawki.

Metoda Montessori w domu

Chociaż istnieje wiele przedszkoli prowadzonych w duchu pedagogiki Montessori, nie każdy może sobie pozwolić, aby wysłać dziecko do takiej placówki. Są one zazwyczaj niepubliczne, co wiąże się z wysokimi, comiesięcznymi kosztami. Poza tym nie każdy znajdzie montessoriańskie przedszkole w pobliżu swojego miejsca zamieszkania.

Pewne zasady metody Marii Montessori możemy jednak z powodzeniem wdrożyć w domu. Podpowiadamy, jak to zrobić.

Uważnie obserwuj dziecko. Dzięki temu dowiesz się, co je aktualnie interesuje. Gdy dostrzeżesz jakąś pasję, podsuwaj malcowi odpowiednie zabawki i pomoce. Np. gdy widzisz, że malec interesuje się rysowaniem, zaopatrz go w kredki, farbki i flamastry, a także kartki, które będzie miał na wyciągnięcie ręki. Jeśli widzisz, że ciekawią go liczby czy litery, podsuwaj mu odpowiednie książki, zeszyty z ćwiczeniami, klocki z literkami i cyferkami, magnetyczne literki i cyferki itp.

Pozwól dziecku na samodzielność. Nie wyręczaj go w tym, co już potrafi. Nie ubieraj go, gdy samo umie już to zrobić, nawet jeśli będzie to trwało o wiele dłużej.

Angażuj dziecko w praktyczne zajęcia. Wciągaj je w pomoc w sprzątaniu, wieszaniu prania, w pracach w ogródku czy podczas przygotowywania posiłków. Pamiętaj o bezpieczeństwie dziecka, jednak pewnie niejeden raz przekonasz się, że jeśli pozwolisz mu na samodzielność to równocześnie będzie rozwijała się jego sprawność i odpowiedzialność. 

Pozwól dziecku wybierać i podejmować decyzje. Niech samo decyduje, czym chce się bawić, jaką książkę mamy mu przeczytać na dobranoc, co zje na śniadanie („Wolisz płatki czy kanapkę?”) lub w co się ubierze (ubrania, a przynajmniej ich część, powinny być  w zasiegu dziecka, by mogło samo się obsłużyć).

Wybieraj odpowiednie zabawki (pomoce dydaktyczne). Zanim kupisz dziecku kolejną zabawkę, zastanów się, jaki jest jej cel i zastosowanie. Przyjrzyj się jej uważnie i oceń, czy może czegoś nauczyć dziecko i czy je zainteresuje.

Gdy planujemy wdrożyć metodę Montessori w domu, warto też sięgnąć po wartościową literaturę, jak chociażby „Montessori w Twoim domu” autorstwa Simone Davies.

Metoda Montessori – wady i zalety

Metoda Marii Montessori, jak każda inna, ma swoje wady i zalety. Trzeba jednak przyznać, że zalety znacznie przeważają. Należą do nich m.in.:

Rozwijanie talentów i pasji dzieci od najmłodszych lat.

Indywidualne podejście do dziecka.

Pozytywne nastawienie do nauki i efektywniejsze przyswajanie wiedzy. Uczenie się od niemalże rówieśników sprawia, że dzieci lepiej opanowują materiał. Dzięki specyficznej organizacji klasy wielorocznikowej oraz szacunku wobec każdego dzieci nabywają ważne umiejętności społeczne..

Lepsza koncentracja. Dzięki możliwości zajęcia się interesującym przedmiotem przez dowolnie długi czas dzieci ćwiczą skupianie uwagi na danej czynności.

Nauka odpowiedzialności i samodzielności. Dzieci same dokonują wyborów i są za nie odpowiedzialne. Pedagogika Montessori stawia na samodzielność i wolność wyboru.

Metoda Montressori oczywiście nie jest idealna i jak większość metod wychowawczych ma też pewne wady. Trudno jednak je wypunktować, bo wynikają one głównie z niedopasowania pewnych jej elementów do stylu życia rodziny. Zarówno rodzicom, jak i dzieciom mogą nie podobać się niektóre założenia pedagogiki montessoriańskiej. Często krytykowane jest np. wprowadzenie fikcji i motywów fantastycznych dopiero po 6. roku życia. Niełatwo dziś znaleźć sześciolatka, który nie słyszał o smokach, wróżkach i syrenach.

Nawet jeśli pewne elementy metody Montessori budzą nasze wątpliwości, nie oznacza to, że powinniśmy zupełnie z niej rezygnować. Wystarczy dostosować ją do własnych preferencji w myśl przewodniej zasady Montessori, że każde dziecko jest inne i wymaga indywidualnego podejścia.

Opracowała: Grażyna Zaborska-Szmajda

Konsultacja specjalistyczna: Agnieszka Skoczylas, psycholog dziecięcy