Zabawki dla dzieci ze spektrum autyzmu. Co je wyróżnia?
Wybierając zabawki dla dzieci z autyzmem, wcale nie musimy udawać się do specjalistycznego sklepu. Wiele z tych zabawek niczym nie różni się od tych, którymi bawią się wszystkie szkraby. Jednak maluchy z zaburzeniami ze spektrum autyzmu wymagają niestandardowego podejścia. Nie ma także jednej, idealnej zabawki dla dzieci autystycznych. Każde z nich ma inny gust i każde z nich wymaga innej terapii.
Co to jest autyzm?
Zaburzenia ze spektrum autyzmu to szereg zaburzeń neurorozwojowych, które charakteryzują się:
- Dysfunkcjami w zakresie umiejętności społecznych.
- Powtarzalnymi stereotypowymi zachowaniami.
- Opóźnieniem rozwoju mowy i trudnościami w komunikacji niewerbalnej.
Autyzm najczęściej diagnozuje się między 2. a 3. rokiem życia dziecka, chociaż zdarza się to i wcześniej, ponieważ pierwsze symptomy można czasem dostrzec już u niemowląt. Niepokojącym objawy to:
- Brak uśmiechu na widok rodziców i innych bliskich osób.
- Brak gaworzenia.
- Uboga mimika.
- Nierozpoznawanie twarzy bliskich przez maleństwo.
Ważne, aby jak najszybciej postawić trafną diagnozę i rozpocząć odpowiednią terapię, która pomoże zniwelować pewne objawy i pomoże smykowi lepiej funkcjonować w codziennym życiu. Praca z tak małym dzieckiem ma przede wszystkim formę zabawy, która jest podstawową aktywnością dzieci we wczesnym wieku. Dlatego tak pomocne są zabawki terapeutyczne dla dzieci z autyzmem, mające za zadanie stymulowanie rozwoju malucha.
Zabawki sensoryczne dla dzieci z autyzmem
Wiele dzieci cierpiących na autyzm ma zaburzenia sensoryczne i wymaga odpowiedniej stymulacji ze względu na nadmierną bądź niedostateczną reakcję na bodźce. Jedne maluchy mogą być nadwrażliwe, inne zaś odwrotnie – mogą zbyt słabo odczuwać wrażenia zmysłowe. Oto przykładowe zabawki sensoryczne, które mogą przydać się w terapii i codziennej zabawie:
- Piłki z wypustkami różnej wielkości – do turlania, rzucania, a także wykonywania masażu. Mogą być w różnych kolorach, błyszczące, ze światełkiem w środku, o różnej wadze.
- Klocki z różnymi fakturami.
- Układanki i puzzle z różnymi fakturami.
- Książeczki z różnymi fakturami i dźwiękami (np. grzechotkami czy piszczałkami).
- Instrumenty muzyczne: bębenek, grzechotki, marakasy, dzwonki, a dla starszych dzieci keyboard czy gitara.
- Wszelkiego rodzaju masy, gniotki i „glutki” do lepienia, ugniatania, formowania i ściskania. Sprawdzą się tu ciastolina, sprytna plastelina, modelina, piasek kinetyczny itp., które pobudzają zarówno dotyk, jak i wzrok (mają różne kolory, często błyszczą lub np. świecą w ciemności) czy węch (wiele mas ma przyjemny zapach).
- Maty z różnymi fakturami do dotykania, siedzenia, chodzenia po nich i zawijania malucha w tzw. naleśnik.
Podstawowym zadaniem zabawek sensorycznych jest pobudzanie zmysłów: wzroku, słuchu, dotyku, smaku i węchu. Wiele z nich możemy zrobić w domu sami lub wraz z dzieckiem:
- Wzrok: podświetlany stolik (pudełko wypełnione lampkami choinkowymi, na wieczku możemy rozsypać piasek i poukładać różne drobne przedmioty, np. kolorowe kamyki, do układania, rysowania, oglądania), butelka sensoryczna (do plastikowej butelki nalewamy wodę i/lub olej oraz wrzucamy do niej różne błyszczące drobiazgi, takie jak cekiny, brokat, muszelki czy kolorowe kamyczki, a następnie dokładnie zakręcamy; można zrobić też wersję z kolorowym piaskiem czy ryżem).
- Słuch: instrumenty muzyczne z butelek wypełnionych kaszami, ryżem, makaronem, grochem czy fasolą.
- Dotyk: książeczki uszyte z różnych materiałów o różnorodnych kolorach i fakturach, domowe masy, np. masa solna, mąka zmieszana z olejem, kasza manna z wodą; pojemniki sensoryczne, czyli plastikowe pudełka wypełnione kuchennymi produktami sypkimi, takimi jak kasze czy makarony, do przesypywania i zakopywania oraz odnajdywania w nich różnych przedmiotów; domowa stacja przelewowa z plastikowymi pojemnikami wypełnionymi różnymi płynami, takimi jak woda czy oleje do przelewania i mieszania; pudełko sensoryczne z różnymi przedmiotami w środku, które dziecko musi rozpoznać po samym dotyku.
- Smak: zabawy jadalnymi masami: kisielem, galaretką czy innymi masami wykonanymi z produktów spożywczych, ewentualnie zabarwionych barwnikami spożywczymi, zabawy w rozpoznawanie smaków, np. różnych owoców z zawiązanymi oczami.
- Węch: wąchanie pojemniczków z różnymi przyprawami, wąchanie olejków zapachowych.
Nie zapominajmy także o zmyśle równowagi. Aby go ćwiczyć, możemy zakupić specjalną dziecięcą równoważnię do zabawy w domu albo najzwyklejszą huśtawkę, która bardzo dobrze stymuluje układ przedsionkowy, odpowiadający m.in. za równowagę. Możemy także nakleić na podłodze taśmę, po której maluch będzie musiał przejść, lub też pozwolić dziecku na chodzenie po krawężnikach podczas spaceru.
Zabawki wspomagające trening umiejętności społecznych
Takie zabawki mają na celu trenowanie umiejętności komunikacyjnych dziecka, naukę rozpoznawania emocji i radzenia sobie z nimi, rozwijanie empatii i kształtowanie właściwych zachowań społecznych i emocjonalnych. Bardzo przydatne mogą się okazać:
- Książki dla dzieci, opisujące różne emocje (smutek, radość, złość, strach, odraza), publikacje na temat dobrego wychowania i prawidłowego używania zwrotów grzecznościowych oraz tytuły uczące „magicznych” słów: proszę, dziękuję, przepraszam.
- Wszelkie gry karciane czy planszowe, które mają na celu współdziałanie z innymi osobami, a także mogą bawić, jednocześnie ucząc (mogą trenować pamięć, uczyć nowych słów, poszerzać wiedzę, ćwiczyć umiejętności matematyczne czy logiczne).
- Klocki i piłki, które zachęcają do wspólnej zabawy z mamą, tatą czy rówieśnikami.
- Maskotki i lalki, na których można ćwiczyć różne sytuacje społeczne.
- Domki i akcesoria dla lalek, zabawkowe kuchnie, zestawy narzędzi, zabawki do sprzątania czy zabawy w sklep, czyli wszelkie zabawki ułatwiające naśladowanie dorosłych i zabawy w dorosłe życie, dzięki którym można ćwiczyć różne zachowania społeczne.
Zabawki wspierające rozwój mowy
Rozwój mowy u dzieci z autyzmem często jest opóźniony. Decydując się na odpowiednie pomoce, możemy wspomóc malucha w nauce mówienia podczas codziennej zabawy. Na rozwój mowy wpływa wiele czynników, dlatego też zabawki, które wspierają ten proces, powinny być bardzo różnorodne.
- Książki. Początkowo będą to proste książeczki z wyrazami dźwiękonaśladowczymi lub obrazkami podpisanymi jednym słowem. Najpierw to rodzic czyta maluchowi, następnie zachęca go do powtarzania. Bardzo przydatne mogą okazać się serie „Kocham czytać” lub o sympatycznym Puciu.
- Puzzle i układanki, których celem jest nie tylko samo ułożenie obrazka, ale także opowiedzenie pewnej historyjki, np. co po czym następuje czy też co do czego pasuje (i dlaczego). Początkowo, tak jak w przypadku książek, dziecko może układać, a rodzic opowiadać, następnie zachęcamy smyka do samodzielnych wypowiedzi. Bawiąc się puzzlami i układankami, dziecko ćwiczy także motorykę małą.
- Kredki. Dzięki kredkom dziecko może nie tylko rysować, ale i ćwiczyć swoją rękę oraz rozwijać kreatywność i wyobraźnię, a także opowiadać o stworzonym przez siebie rysunku. Warto pytać dziecko, co i dla kogo narysowało oraz co sądzi o swojej pracy.
- Obrazki i figurki zwierząt oraz różnych przedmiotów doskonale nadają się do różnych ćwiczeń artykulacyjnych. Figurki możemy wrzucić do worka, a obrazki wymieszać i rozłożyć na podłodze. Rodzic i dziecko losują po jednym i bawią się w naśladowanie dźwięków, np. widząc konika, parskamy i rżymy, na zegar mówimy: tik-tak i bim-bam!, na kotka: miau miau oraz oblizujemy wargi i wysuwamy daleko język, naśladując kota pijącego mleko.
- Zabawkowy telefon, ale taki, który nie jest na baterie. Może być to np. śmieszna pluszowa maskotka w kształcie aparatu telefonicznego, przez który możemy toczyć długie telefoniczne rozmowy. U maluszków zacznijmy od prostego „halo, halo”. Dla tych, którzy lubią śpiewać, ciekawym pomysłem może okazać się mikrofon (także bez baterii i elektroniki).
- Bańki mydlane. Warto zachęcać dziecko, aby samo je puszczało, ponieważ jest to świetne ćwiczenie oddechowe. Możemy zachęcać dziecko także do dmuchania przez słomkę albo dmuchania na piłeczkę ping-pongową lub piórko tak, aby się poruszyły.
- Lusterko. Można przed nim robić rożne miny: ćwiczymy buzię i język oraz zwiększamy świadomość twarzy i ciała.
- Teatrzyk i marionetki. Dzięki nim możemy odgrywać z maluchem scenki, ćwicząc jednocześnie artykulację i tempo mowy.
- Gryzaki logopedyczne. Logopeda może zalecić stosowanie odpowiedniego gryzaka, jeśli dziecko tego potrzebuje.
Zabawki wspierające rozwój ruchowy
Zabawki dla autystycznych dzieci, tak samo jak i dla wszystkich innych, powinny zachęcać malucha do ruchu. Szczególnie istotne jest odpowiednie stymulowanie układu przedsionkowego, który uzmysławia nam ruch i daje sygnał wtedy, gdy ciało odchyla się od pionu. Gdy dziecko nie odbiera prawidłowo tych informacji, ma problemy z równowagą i koordynacją, często się potyka i przewraca, a jego ruchy są niezdarne. Dlatego warto podarować malcowi z zaburzeniami ze spektrum autyzmu zabawki takie jak:
- Huśtawki, dzięki którym malec będzie mógł się uspokoić i wyciszyć. Gdy sam początkowo nie ma ochoty usiąść na huśtawce, może np. zacząć od bujania ulubionej lalki czy misia.
- Trampoliny, po których można skakać lub chodzić po niestabilnej powierzchni, ćwicząc równowagę.
- Równoważnie ćwiczące zmysł równowagi.
- Wirujące stożki do kołysania i kręcenia.
- Piłki do rzucania do celu.
- Rowerki, hulajnogi, jeździki i inne pojazdy, dzięki którym dziecko rusza się, trenuje koordynację, ćwiczy równowagę oraz ruch naprzemienny.
Warto zabierać malca na plac zabaw, gdzie dzięki dostępnym sprzętom może huśtać się, bujać, kręcić i zjeżdżać do woli, a także ma możliwość kontaktu z rówieśnikami, a więc ćwiczenia umiejętności społecznych.
Jakich zabawek unikać?
Wybierając zabawki dla dzieci z autyzmem, unikajmy przedmiotów, które mogą „przestymulować” smyka. Te, które pobudzają więcej niż 2 zmysły, mogą okazać się nieodpowiednie dla wrażliwych maluchów. Wystrzegajmy się zatem popularnych plastikowych zabawek, które mają intensywne kolory, różne faktury, a dodatkowo po naciśnięciu guzików grają i świecą. W przypadku dzieci autystycznych nadmiar stanowczo nie jest wskazany.
Co wyróżnia zabawki dla dzieci ze spektrum autyzmu?
Tym, co wyróżnia zabawki dla dzieci ze spektrum, jest przede wszystkim to, że każda z nich jest jednocześnie pomocą terapeutyczną mającą na celu wspieranie rozwoju dziecka. Dlatego też powinny one być starannie przemyślane i indywidualnie dobrane do potrzeb malucha, tak aby mogły wspierać problematyczny obszar. Powinny to być przedmioty bezpieczne, starannie wykonane, budzące ciekawość, a jednocześnie nieprzeciążające nadmiernie smyka. Lepiej unikać tzw. edukacyjnych zabawek na baterie, które grają, świecą, mają wiele kolorów i/lub często poruszają się. Sięgnijmy natomiast po przedmioty, dzięki którym smyk będzie mógł skoncentrować się na jednej, konkretnej aktywności.
Zabawki dla dzieci z autyzmem wykorzystywane w codziennej zabawie i terapii świetnie sprawdzą się także w przypadku innych dzieci. Ich celem jest z jednej strony dostarczenie maluchowi ciekawej rozrywki, a z drugiej – ćwiczenie tych umiejętności, które szczególnie wymagają pracy i stymulacji. Dobrym pomysłem jest zakupienie kilku zabawek z każdej kategorii, aby nie koncentrować się tylko na jednej rzeczy, lecz umożliwić dziecku wszechstronny rozwój.
Opracowała: Grażyna Zaborska-Szmajda
Konsultacja specjalistyczna: Agnieszka Skoczylas, psycholog dziecięcy